Weinig Bijbelfiguren zijn raadselachtiger dan Maria Magdalena. Al tweeduizend jaar is zij onderwerp van discussie en artistieke verbeeldingen als moeder van Jezus, gevallen vrouw en later als weggemoffelde apostel. De Maria Magdalena-tentoonstelling in Museum Catharijneconvent zet het complexe Magdalena-beeld door de eeuwen heen in kleurrijk perspectief. Waar komen deze tegenstrijdigheden vandaan en hoe zijn ze in deze veelzijdige figuur verenigd? Hoe ontwikkelde Maria Magdalena zich van Bijbelfiguur tot veelzijdig cultureel icoon en van gevallen vrouw tot pilaar van het feminisme?
The Magdalen, atelier Meester van 1518, voor 1524, The National Gallery, Londen
Voor de tentoonstelling rondom de even mysterieuze als inspirerende Maria Magdalena zijn tal van topstukken naar Utrecht gebracht. De oudste verbeelding dateert uit de elfde eeuw, de nieuwste kunstwerken zijn afgelopen jaar gemaakt. Aldus komt de bezoeker oog in oog met Maria Magdalena en haar beeldvorming door de eeuwen heen. Aan het eind van deze reis door de tijd beslist de bezoeker zelf wie of wat Maria Magdalena voor hem of haar is.
Alfred Stevens, Maria Magdalena, ca. 1887, Museum voor Schone Kunsten, Gent 
David LaChapelle, Mary Magdalene receives the holy spirit, 2018,
Courtesy Studio LaChapelle Los Angeles
Apostel
In ieder geval wordt Magdalena gezien als de vrouw die het dichtst bij Jezus stond. Doordat hij als eerste aan haar verscheen in herrezen gedaante, werd Magdalena zijn eerste apostel. Tegelijkertijd wordt ze beschouwd als een zondaar, een gevallen vrouw, een kluizenaar en een heilige. Hoe kan dat? Die vraag is vanuit de Bijbel niet zomaar te beantwoorden. Het westerse Christendom heeft haar beeld met tal van latere mythes en verdichtsels ingekleurd. In de eeuwen na de eerste bronteksten was zij vooral een spiegel van de samenleving en tot op heden is zij nog steeds een van de meest vereerde heiligen uit het Christendom. Ze was een toetssteen voor deugd en zonde en stond centraal in vragen rondom de rol van de vrouw in de kerk, waarbij haar rol sinds de jaren zestig van de 20e eeuw volkomen omdraaide, net als in de maatschappij. Als speelbal van krachten en tegenkrachten binnen de theologie is zij in het Westen een fascinerende figuur. In het Oosterse christendom bleef zij meer de zalvende vrouw uit de Bijbel, de eerste getuige van de wederopstanding.
Gnostiek, vrouw, overspel
In het Nieuwe Testament worden maar enkele directe verwijzingen naar Maria Magdalena gemaakt, die ook nog tegenstrijdig zijn. In andere vroegchristelijke teksten, die pas vanaf de 19e eeuw in Egypte werden ontdekt, de zogenoemde Gnostische teksten, bezat Maria Magdalena spirituele kennis. Zij stond daar nadrukkelijk het dichtst bij Jezus, terwijl theologen al in de middeleeuwen zelfs het Nieuwe Testament in twijfel trokken, waarin Magdalena de taak kreeg de verrijzenis van Jezus te verkondigen: zoiets belangrijks zou je immers nooit aan een vrouw toevertrouwen! En al helemaal niet aan een zondige, overspelige vrouw!
Peter Cox
Kunst
Al die hoedanigheden die in Maria Magdalena samenkomen inspireerden kunstenaars tot ontelbaar veel beelden, schilderingen, illustraties, toneelstukken en later ook opera’s, musicals en speelfilms. Het oudste object in deze tentoonstelling is een gesneden ivoor uit het einde van de elfde eeuw, met twee Bijbelse scènes waarin Maria Magdalena een belangrijke rol speelt: de kruisafneming en de drie vrouwen bij het graf. Kunstwerken die recent gemaakt zijn leggen veelal nadruk op een feministische invulling van het verhaal. Daarin wordt Maria Magdalena in theologisch opzicht lang niet geloofd, omdat ze vrouw was. Kunstenaars als Marlene Dumas en Kiki Smith gebruiken haar personage dus als spiegel voor de onderwerpen van onze tijd.
Sleutelfiguren uit het Christendom
De Maria Magdalena-tentoonstelling is onderdeel van een reeks waarin Museum Catharijneconvent aandacht besteedt aan sleutelfiguren uit het christendom. Wars van dogma’s tonen deze de meerstemmigheid en het dynamische karakter van de christelijke cultuur, die zoals alle culturen constant in beweging is. Zo komt de bezoeker bijzonder veel over Maria Magdalena te weten, maar blijft ze als icoon van liefde en hoop toch omgeven door mysterie. Maria Magdalena, kroongetuige, zondaar, feminist en… een vrouw voor alle tijden!
T/m 9 januari 2022
Museum Catharijneconvent
Lange Nieuwstraat 38, Utrecht
Info, tickets, reserveren: catharijneconvent.nl