Museum Gouda toont dit najaar in een grote tentoonstelling de nauwe band tussen kunst en koningshuis. Bruiklenen van de Koninklijke verzamelingen werpen licht op de relatie tussen koningin Wilhelmina (1880-1962) en de Haagse School. Kunstenaars werden ingezet om het imago van de jonge koningen te verstevigen, of maakten intieme persoonlijke portretten. Bovendien was Wilhelmina zelf werkend lid van kunstenaarsvereniging Pulchri Studio. Koninklijke kunst is te zien in Gouda van 7 oktober 2023 tot en met 5 mei 2024.
De band tussen Wilhelmina en de Haagse School
Bij haar huwelijk met Prins Hendrik schonk Pulchri in 1901 een unieke kunstkast met 116 aquarellen, tekeningen en bas-reliëfs. Bij hoge uitzondering wordt deze zelden getoonde kast uitgeleend voor de tentoonstelling. Naast beroemde namen als Israëls en Mesdag, laat deze staalkaart van de Haagse kunstscene ook inmiddels vergeten kunstenaars zien, en veertien vrouwelijke kunstenaars. Dankzij bruiklenen van onder meer de Koninklijke Verzamelingen, Paleis Het Loo, Rijksmuseum, Drents Museum, Museum Catharijneconvent en van enkele particulieren, is in Gouda een selectie kunstwerken en gebruiksvoorwerpen te zien die niet eerder in deze samenstelling getoond werd. De werken bieden een persoonlijk inkijkje in de kunstcollectie van het Koninklijk Huis.
De Pulchri-kast
De Pulchri-kast is een peilstok in de Haagse kunstwereld aan het begin van de twintigste eeuw, met name van de Haagse School en de navolgers hiervan. Grotendeels waren die verenigd in de Haagse kunstenaarsvereniging Pulchri Studio. Koningin Wilhelmina was hun beschermvrouwe, net als haar voorvaderen ‘kunstkoning’ Willem II, en koning Willem III. In de Pulchri-kast, die hoogst zelden uitgeleend wordt, zijn werken te zien die speciaal vervaardigd werden ter gelegenheid van het koninklijk huwelijk van Wilhelmina en Hendrik. Onder meer Jozef Israëls, Hendrik Willem Mesdag, Sientje Mesdag-van Houten, Jan Toorop en Suze Robertson leverden werk aan. Deze staalkaart van de Haagse kunstwereld werpt een licht op inmiddels vergeten kunstenaars.
Kunst en het koningshuis
Koningin Wilhelmina schilderde zelf ook, kreeg les van Haagse kunstenaars en werd uiteindelijk in 1932 werkend lid van Pulchri, “de bekroning op mijn werk”, zoals ze zelf zei. In de tentoonstelling is een schilderij van haar uit 1929 te zien. Ze gaf kunstenaars geregeld opdracht tot het maken van portretten van leden van de koninklijke familie, zoals het babyportret van de eenjarige kroonprinses Juliana, gemaakt door Thérèse Schwartze, een verjaardagscadeau voor haar man prins Hendrik in 1910. Kunst werd ook ingezet om officiële en publieke optredens vast te leggen en bij te dragen aan de positionering van de jonge Wilhelmina als krachtige koningin, zoals het schilderij Wapenschouw op de Renkumse heide van Otto Eerelman uit 1898 en met De uitreiking van het Lombokkruis van Mari ten Kate uit 1895. De aandacht wordt getrokken door de jonge in het wit geklede Wilhelmina, als aanschouwer krijg je niets mee van de tragische acties tijdens de Lombok-oorlog het jaar ervoor. Ook staatsieportretten waren een belangrijke manier om haar beeltenis te verspreiden in de wereld.
Koninklijke geschenken
De kast maakte deel uit van een rijke, koninklijke geschenkcultuur. Vanuit alle hoeken van de samenleving – van officiële instanties tot groepen burgers – werden cadeaus geschonken aan koninklijke familie bij koninklijke hoogtijdagen zoals het huwelijk van Wilhelmina en Hendrik. Andere voorbeelden zijn een gepersonaliseerd theeservies van de Koninklijke Porselein en Aardefabriek Rozenburg en een gekalligrafeerd huldeblijk in Middeleeuwse stijl van Groningse visvrouwen. Ook vanuit de overzeese koloniën kwamen cadeaus, zoals een gouden waterkruik uit Surakarta, van een inheemse vorst die hiermee op subtiele wijze commentaar gaf op de koloniale machtsverhoudingen.
Opvallend is dat Wilhelmina en Hendrik een aantal geschenken in de stijl van de Nieuwe Kunst (Art Nouveau) ontvingen. Wilhelmina had nooit haar voorkeur uitgesproken voor die moderne kunststroming, maar de jonge koningin, de enige overgebleven troonopvolger, werd gezien als het symbool van een nieuw tijdperk. De hoop en vernieuwing werd weerspiegeld in de geschenken aan het bruidspaar.
KONINKLIJKE KUNST – Wilhelmina en de Haagse School
Museum Gouda
Zaterdag 7 oktober 2023 t/m zondag 5 mei 2024
Openingstijden Museum Gouda: dinsdag t/m zondag 11.00 – 17.00 uur
Zie ook: museumgouda.nl