Het Stedelijk Museum Schiedam presenteert nog t/m 25 februari 2024 een tentoonstelling gewijd aan de Nederlandse jaren van de Japanse kunstenaar Yayoi Kusama. Te zien zijn de werken die ze maakte in de periode 1965 tot 1970, waarin ze telkens korte periodes in Nederland woonde en werkte, aangevuld met vele foto’s die in Nederland van Kusama zijn gemaakt. Yayoi Kusama. De Nederlandse jaren 1965-1970 schetst een verrassend nieuw beeld van een zelfbewuste jonge Kusama, die in het Nederland van provo, happenings en jeugdcultuur een basis legt voor haar wereldveroverende artistieke oeuvre.
Yayoi Kusama, Bunnik, 1970. Foto Harrie Verstappen. Courtesy 0-INSTITUTE
Superster Kusama
Kusama (Matsumoto, 1929) is in de afgelopen decennia uitgegroeid tot een van de beroemdste en meest getoonde internationale sterren uit de kunstwereld. Ze heeft haar stempel gedrukt op verschillende beeldbepalende stromingen in de naoorlogse kunst: van surrealisme tot ZERO, Pop Art en Happening. Al vanaf de beginjaren moet ze haar ruimte opeisen in het door mannen gedomineerde modernistische kunstbestel van zowel Japan, Amerika als Europa.
Introductie in Nederland
Yayoi Kusama arriveert in 1965 in Nederland, op uitnodiging van de kunstenaar Henk Peeters, oprichter van de Nederlandse Nul-groep. Dat jaar neemt Kusama deel aan een Nul-tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam en presenteert haar eerste solo als onderdeel van de groepstentoonstelling Facetten van de hedendaagse erotiek in de Internationale Galerij Orez in Den Haag. Ze verkoopt niet alleen zes werken, ze krijgt hiermee veel publiciteit en naamsbekendheid in Nederland. Vanuit haar woonplaats New York reist ze tussen 1965 en 1970 regelmatig naar Nederland, om er in Den Haag, Amsterdam en Bunnik periodes te werken. Buiten haar vriendschap met enkele kunstenaars en verzamelaars komt ze in 1967 in contact met popfotograaf Harrie Verstappen, die haar tijdens haar Nederlandse jaren niet alleen onderdak geeft maar haar ook door het hele land fotografeert.
‘Uit een zijkamertje kwam Jan Schoonhoven in een badjas aangelopen. Hij liep door de menigte, posteerde zich voor in de zaal en liet zijn badjas vallen. Hierop begon Kusama hem te bespuiten, ze had daarvoor zo’n klein spuitbusje die destijds bij verfhandels verkrijgbaar waren. Schoonhoven stond er zeer stoïcijns bij, maar helemaal niet verlegen.’Journalist Hans van der Sloot, Schiedam
Kusama en Schiedam
Buiten de grote hoeveelheid aan teruggevonden werken, videos en foto’s, is de directe aanleiding voor een tentoonstelling in Stedelijk Museum Schiedam de geruchtmakende happening die Kusama daar op 18 november 1967 in de kapel uitvoert. Tijdens dit ‘Naked Body Festival’ beschildert ze het naakte lichaam van de bekende Nul-kunstenaar Jan Schoonhoven met de voor haar zo kenmerkende stippen. De performance, die Kusama twee weken eerder ook in Delft had opgevoerd, zorgt voor grote beroering in de gemeenteraad van Schiedam. Voor museumdirecteur Hans Paalman dreigt zelfs ontslag. Het is de tijd van provo, opkomende jeugdcultuur en seksuele revolutie. In dit klimaat kreeg Kusama’s werk een impuls. En andersom drukte zij haar stempel op deze tijd in Nederland. Die wisselwerking is onderwerp geweest van het onderzoek dat aan de tentoonstelling vooraf is gegaan.
• Yayoi Kusama, Naked Body Festival, Schiedam November 1967, Stedelijk Museum Schiedam. Foto Ton den Haan. Collectie 0-INSTITUTE
‘Ik vond Kusama waanzinnig! Stoer ook, ze was een bonk energie, liet zich niet afleiden en was enorm aanwezig. Ze wist wat ze wilde.’
Kunstenaar en galeriehouder Berry Koedam
Blikvangers en tijdgenoten
Belangrijke thema’s in Kusama’s werk zijn seksuele bevrijding, zelfbeeld en institutionele kritiek. Te zien in Schiedam zijn haar vroege sculpturen, schilderijen en installaties, naast een schat aan nooit eerder getoonde foto’s en filmopnames van de vele happenings en modeshows die ze in Nederland uitvoerde. Opgenomen in de tentoonstelling zijn werken uit privécollecties, vaak door Kusama geschonken aan bevriende kunstenaars. In veel gevallen zijn deze werken sinds de jaren zestig niet meer publiekelijk getoond. Ook te zien is de Polka Dot Love Room, die ze maakte voor haar solotentoonstelling in de Internationale Galerij Orez in Den haag in 1967. Tot slot is er werk van tijdgenoten met wie Kusama tentoonstelde, onder meer: Michael Cardena, Lotti van der Gaag, Nol Kroes, Henk Peeters, Celestino Valenti en Gerard Verdijk. Onder de belangrijkste Nederlandse fotografen van wie werk wordt getoond zijn Marianne Domisse, Just Fahner, Harrie Verstappen, Theo van Houts, Herbert Behrens, Pieter Boersma, Cor Stutvoet, Ton Janssen en Raoul van den Boom.
• Yayoi Kusama, Polkadot ontbijt in Kusama’s pension, Den Haag, 1967. Foto Harrie Verstappen. Courtesy 0-INSTITUTE
‘Terwijl erotiek in de beginjaren van de seksuele revolutie een mannelijke aangelegenheid was, liet Kusama ons zien hoe zij zichzelf kon bevrijden van haar eigen complexe seksuele problemen.’
Tijs Visser, 0-INSTITUTE
Samenwerking met 0-INSTITUTE
Yayoi Kusama. De Nederlandse jaren 1965-1970 is samengesteld door het Stedelijk Museum Schiedam in nauwe samenwerking met het 0-INSTITUTE, dat al jarenlang onderzoek doet naar Kusama’s Nederlandse jaren. Gelijktijdig met de tentoonstelling verschijnt in samenwerking met nai010 uitgevers een publicatie.