De Zaanstreek is het oudste industriegebied van Europa. Aan de oevers van de Zaan trekt de kenmerkende industrie zich echter steeds meer terug. Leegstaande fabrieken worden gesloopt of krijgen nieuwe bestemmingen, met andere bewoners of gebruikers. Fotografen Bert Verhoeff en David Galjaard documenteerden de bijzondere mix van wonen en werken en hoe al die elementen door elkaar heen bewegen in de tentoonstelling ‘Stroom. De Zaan in beweging’. Marieke Verweij, directeur van het Zaans Museum: ‘Ze hebben het tijdsbeeld en de omwenteling die hier heeft plaatsgevonden op even menselijke als poëtische wijze gevangen.’
[Openingsfoto: Toos Smit na haar dagelijkse zwemtocht in de Zaan. Foto ©Bert Verhoeff]
Documentair fotografen Bert Verhoeff en David Galjaard vestigden zich vijf jaar geleden onafhankelijk van elkaar in de Zaanstreek. Als oud-leerling van Verhoeff zocht Galjaard zijn academie-docent uit eerdere jaren daar op. Na een jaar rond te hebben gekeken meldden zij zich bij Verweijs voorganger in het Zaans Museum met het voorstel de Zaanstreek in beeld te brengen. Verhoeff: ‘Toen David en ik hier kwamen wonen, verbaasden we ons ontzettend over de manier waarop de mens en het mensenwerk samenkomen. Het contrast tussen de oprukkende woningbouw en de nog altijd aanwezige industrie vroeg erom vastgelegd te worden.’
Verweij: ‘Het idee van twee gerenommeerde fotografen die met frisse blik hun visie op de Zaanstreek vast zouden leggen sprak aan. De verwachting was dat zij dingen zouden zien die mensen die hier geboren en getogen zijn als vanzelfsprekend ervaren. De fotografen hebben drie jaar lang de Zaan gefotografeerd. Ze zijn begonnen in Oost-Knollendam in het noorden en zijn zo de Zaan afgezakt. Het project kreeg steeds meer vorm door de groeiende stroom portretten van mensen, landschappen, bouwprojecten en documentairefotografie. Dit resulteerde in de fototentoonstelling ‘Stroom. De Zaan in Beweging’ en het gelijknamige fotoboek.’
De Zaanstreek in 125 foto’s
In 125 nieuwe werken tonen beide fotografen een spannend tijdsbeeld van een streek in ontwikkeling. Het folkloristische beeld dat er van de Zaanstreek bestaat wordt genuanceerd. Het staat nu naast woningbouw en torenhoge silo’s, wat een boeiend schouwspel oplevert. We zien badpakken rondom oude voedselfabrieken, recreatievaart tussen meterslange platbodems. Verweij: ‘Je ziet de tegenstelling tussen groene houten huisjes en windmolens enerzijds en industriële bedrijvigheid en braakliggende terreinen anderzijds.’ Daarnaast portretteerden ze oude en nieuwe bewoners van de streek. De tegenstelling tussen traditie en nieuwkomers, tussen het nieuwe industriële en het oude landschap is haarscherp vastgelegd. Maar niet in negatieve zin. De eigenheid en de schoonheid van al die nieuwe dingen is tastbaar. Mensen bewegen en varen langs prachtige vervallen monumentale fabriekspanden, silo’s en wat al niet meer. Je krijgt een goed beeld van hoe het landschap er vanaf het water uitziet, van de windmolens tot de industriële bedrijvigheid en de vervallen panden. Ook volkswijken, echt alles komt in beeld. Bezoekers herkennen hun Zaanstreek er helemaal in terug.’
Audiotour
De tentoonstelling wordt middels een audiotour in een regionale en nationale context geplaatst door Floris Alkemade en Tim Knol. Alkemade, architect en voormalig rijksbouwmeester, plaatst de transitie aan de Zaan in een breder Nederlands perspectief. Muzikant Tim Knol gaat met de geportretteerde bewoners in gesprek: hoe ervaren zij de transitie aan de Zaan? Hij beschrijft én bezingt de Zaan in een speciaal voor de tentoonstelling gemaakte soundtrack, ‘Currents’.
Publicatie
Bij de tentoonstelling is de publicatie Stroom. De Zaan in beweging verschenen. Het fotoboek volgt de wandeling langs de Zaan van Verhoeff en Galjaard, van noord naar zuid, van Westknollendam tot Zaandam. Een inleidend essay van Alkemade en observerende teksten van Verhoeff voorzien de foto’s van context.
Verlengd t/m 5 mei 2024
Info: zaansmuseum.nl