Heldinnen en verzwegen verhalen uit het verzet

In het jaar dat we 75 jaar vrijheid vieren ervaren we nu al enkele weken hoe het is om in onze bewegingsvrijheid beknot te worden. Om te strijden tegen een gemeenschappelijke en onzichtbare vijand. Om te leven in de wetenschap dat een goede afloop niet voor iedereen is weggelegd en met de angst dierbaren te verliezen. Onze helden van nu zijn deze dagen uiterst zichtbaar: artsen, verplegend en ondersteunend personeel, vakkenvullers, postbezorgers, leraren, vuilnismannen, agenten, brandweerlieden en transportmedewerkers om er maar een paar te noemen… Voor de helden van toen was het zaak zo geruisloos en onzichtbaar mogelijk, met gevaar voor eigen leven in het diepste geheim te werk te gaan. In De muren vielen om en De geldjas van Max Nord worden hun verhalen verteld. Opdat wij nooit vergeten.

Eind 1943 zoekt de Nederlandse regering in Londen iemand die een militaire spionagelijn naar Zwitserland op kan zetten. Ze wijst Henriette ‘Zip’ Roosenburg aan, een jonge vrouw die al veel voor het verzet heeft betekend. Tijdens het werk voor deze Zwitserse ‘Weg B’ wordt Roosenburg in 1944 gevangengenomen door het Duitse leger, dat haar als ‘zeer gevaarlijk’ omschrijft. Na een schertsproces wordt ze driemaal ter dood veroordeeld. Als de geallieerden oprukken vanuit Normandië nemen de Duitsers haar mee naar het oosten. Ze wordt meerdere malen overgeplaatst naar andere gevangenissen en eindigt in de gevangenis van Waldheim, Oost-Duitsland. Daar wachten zij en haar compagnons Joke en Nel hun doodsvonnis af. Ze communiceren via liedjes en verdrijven de tijd met heimelijke borduurwerkjes, een bezigheid die hun de kracht geeft op de been te blijven.

Vlak voor hun geplande executie gaat er een gerucht door de gevangenis: Hitler is dood. De volgende dag nemen de Russen de gevangenis over. Ze zijn wantrouwig. Samen met Joke, Nel en Dries, een Nederlandse zeeman, bereidt Roosenburg een vlucht voor. Over de adembenemende terugreis die volgde, dwars door de Russische linies en het geruïneerde Duitsland, schreef ze De muren vielen om.

Hoe overleef je zonder eten, geld, papieren of hulp? Wie kun je vertrouwen in een land waar het naziregime net gevallen is? Roosenburg beschrijft ontroerend maar zonder opsmuk de ongelooflijke vlucht: de grote nasleep van de oorlog, de plunderende en verkrachtende Russische soldaten, en een tocht die met een gestolen boot ingezet wordt, terug naar een bevrijd land.

Decennialang ging oud-journalist Harry van Wijnen dagelijks om met collega’s en vrienden die in de oorlog in het verzet hadden gezeten, iets waarover ze vrijwel nooit spraken. Nu ontrukt hij, op basis van unieke gesprekken met de laatst levenden en andere bronnen, hun indrukwekkende belevenissen aan de vergetelheid.

In De geldjas van Max Nord laat Van Wijnen zien hoe jonge schrijvers, drukkers, schilders, grafici, journalisten en anderen – mannen en vrouwen – de beslissing namen om in het diepste geheim en met gevaar voor hun leven weerstand te bieden tegen de bezetter van hun land. Hij vertelt over het grote verzetshuis op de Michelangelostraat 36-I in Amsterdam, waar mensen als Bob Uriot voor een netwerk van onderduikers zorgden en Fritz Kahlenberg en Tonny van Renterghem op zolder het initiatief namen voor het beroemde fotografenproject De ondergedoken camera. Hij beschrijft welk levensgevaarlijk en cruciaal werk koeriersters als Carla Gosschalk, Toussie Salomonson en Heleen Kuyper verrichtten. Hij doet uit de doeken hoe de Persoons Bewijzen Centrale van Gerrit van der Veen en drukker Frans Duwaer honderden mensen het leven redde, wie de mysterieuze ‘Albert’ was die uit handen van de nazi’s wist te blijven, hoe Parool-journalist Max Nord met zijn ‘geldjas’ dagelijks loonzakjes voor de illegaliteit vervoerde, wat het tragische lot was van de anti-Duitse rechercheur Piet Elias en nog veel meer.