Museum Rembrandthuis heropent
Kijk mee over de schouders van Rembrandt en tijdgenoten
Titus na bijna vier eeuwen weer thuis
Foto: Rembrandt, Titus aan de lezenaar, 1655. Collectie Museum Boijmans Van Beuningen
Vanaf 18 maart heropent het ingrijpend verbouwde Rembrandthuis aan de Amsterdamse Jodenbreestraat met de tentoonstelling ‘Tekenkunst. 74 tekeningen van Rembrandt, Bol, Maes en anderen. The Peck Collection, Ackland Art Museum (USA)’. De openingstentoonstelling zet de tekenkunst van Rembrandt en zijn tijdgenoten vol in de spotlights. Milou Halbesma, de nieuwe directeur van het Rembrandthuis: ‘Met de verbouwing brengen we Rembrandt op verrassende manieren terug in zijn eigen huis, passend bij deze tijd en klaar voor de toekomst. In de nieuwe opzet is het doel ook het Nederlandse publiek weer meer aan ons binden.’
Het eerste dat opvalt in het vernieuwde Rembrandthuis is het met liefst 30% vergrote bezoekersoppervlak. Alle mogelijke ruimtes in het oude huis van Rembrandt worden voor publiek geopend. Hier wordt naast het verhaal van Rembrandt ook het verhaal van het huis na het vertrek van de kunstenaar verteld. Aan de moderne museumvleugel is voorts een derde tentoonstellingszaal toegevoegd. Er zijn permanente demonstraties etsen en verfbereiding, waar bezoekers Rembrandts etstechnieken en verfbereiding live kunnen ervaren. Zelfs aan duurzaamheid is gedacht. Zo wordt er warmte teruggewonnen uit ventilatielucht, is de verbouwing uitgevoerd met duurzame verf en zijn de vloeren van hergebruikt hout. Voor de bezoeker wellicht nóg belangrijker is Halbesma’s visie op het beleid: ‘Rembrandt is van ons allemaal en dat willen we ook delen met onze binnenlandse bezoekers. We merken dat nog veel Nederlanders deze fantastische plek, het huis waar Rembrandt in woonde en werkte, nog nooit hebben bezocht.
Het licht waarin Rembrandt tekende en schilderde komt vandaag de dag nog steeds door de ramen en dat is uniek. Maar ook hoe hij leefde in het toen al bruisende centrum van Amsterdam. Deze schat willen we delen en daarom komen er meer verhalen over Rembrandt, het Rembrandthuis en de buurt, waarbij leven en werk van Rembrandt centraal staan. Er komt een sterker accent op binding met de stad. Met behulp van een interactieve multimediatour kan het levensverhaal van Rembrandt stap voor stap worden herbeleefd. De bezoeker wordt echt bij het huis en Rembrandts leven en werken betrokken. Je ziet hem als het ware zo aan het werk.
Rembrandt en het Rembrandthuis Met genoemde focus op Rembrandt en de stad kan niemand beter het belang van het Rembrandthuis verwoorden dan de gepassioneerde Halbesma: ‘Museum Rembrandthuis is niet zomaar een museum in het hart van Amsterdam. Het was het atelierhuis waar Rembrandt negentien jaar lang woonde en werkte. Vol ambitie begon hij hier aan de Jodenbreestraat. Door financiële problemen moest hij zijn geliefde huis uiteindelijk verlaten, maar daar beleefde hij lief en leed. Hij ontving er klanten en leerlingen, ging van daaruit de stad in en tekende er zijn omgeving en buurtgenoten. Hij keek vanuit deze plek uit over een stad die volop in verandering was. Bijna 400 jaar later zijn wij het enige museum ter wereld dat volledig is gewijd aan Rembrandt. Nog steeds ligt het museum in het kloppende stadshart en is het dé plek waar je de grootste Nederlandse kunstenaar ooit leert kennen. De bijzondere tekeningen uit de Peck Collectie, die voor het eerst naar Europa komen, bieden ons de mogelijkheid om over de schouder van de kunstenaar en de kunstenaars van zijn tijd te kijken. Daarmee geeft de openingstentoonstelling na de ingrijpende verbouwing ons de mogelijkheid om ruim baan te geven aan zijn vakmanschap.’
De Peck Collectie De 17e-eeuwse Hollandse tekeningen in de tentoonstelling zijn bijeengebracht door het verzamelaarsechtpaar Dr. Sheldon en Dr. Leena Peck. De collectioneurs met De 17e-eeuwse Hollandse tekeningen in de tentoonstelling zijn bijeengebracht door het verzamelaarsechtpaar Dr. Sheldon en Dr. Leena Peck. De collectioneurs met een typisch Amerikaanse voorliefde voor 17e-eeuwse Nederlandse kunst legden de afgelopen decennia een topcollectie tekeningen aan van 17e-eeuwse Hollandse en Vlaamse meesters. In 2016 doneerden zij hun collectie aan het Ackland Art Museum in de Verenigde Staten. De kunstwerken behoren door hun kwaliteit en schoonheid tot de absolute wereldtop. Naast tal van tekeningen van Rembrandts tijdgenoten maken liefst zeven tekeningen van Rembrandt zelf deel uit van de Peck Collectie; deze zeven zijn ook te zien tussen de 74 tekeningen in de tentoonstelling. De tekeningen van Rembrandt zijn nu voor het eerst te zien in het huis waar hij woonde en werkte. Halbesma: ‘Je komt haast niet dichter bij een kunstenaar dan via zijn tekeningen. Anders dan schilderijen en etsen vertellen tekeningen namelijk nóg meer over de werkwijze. Tekeningen geven de mogelijkheid om de hand van de kunstenaar te volgen langs de tekenlijnen – of het nu gaat om een snelle schets of om een nauwkeurig uitgewerkt kunstwerk.’
‘Nae het leven’ in zeven thema’s In de tijd van Rembrandt werkten kunstenaars ‘nae het leven’ en gaven ze weer wat ze zagen: de natuur, de stad, de mensen. De tentoonstelling brengt de tekenpraktijk van Rembrandt en zijn tijdgenoten in beeld in zeven thema’s: ‘Oefenen in het atelier’, ‘Ideeën uitwerken’, ‘Motieven verzamelen’, ‘Kunst maken’, ‘Plaatsen tijdens wandelingen vastleggen’, ‘Observaties vastleggen’ en ‘Herinneringen aan verre reizen vastleggen’. Samen beantwoorden zij de centrale vraag: ‘Waarom maakte een 17e-eeuwse kunstenaar tekeningen?
Ontwikkeling van de tekenkunst in de zeventiende eeuw Door haar omvang en verscheidenheid geeft de tentoonstelling een goed inzicht in de verschillende redenen die kunstenaars destijds hadden om te tekenen. In dit geval begint het ermee dat 17e-eeuwse kunstenaars grote belangstelling voor de wereld om hen heen kregen. Zij gingen ‘naer de natuur’ werken, terwijl men in de 16e eeuw vooral geïdealiseerde fantasievoorstellingen maakte. Zo waren tekeningen eigenlijk de smartphoneplaatjes van kunstenaars uit de 17e eeuw: ze legden momentopnames, bijzondere figuren, interacties en emoties vast, maar ook plekken en objecten die hen onbekend waren. Net zoals hedendaagse toeristen was men destijds bijzonder nieuwsgierig naar verre oorden en nieuwe locaties. Kunstenaars reisden ook veel in de 17e eeuw, al bleef Rembrandt zijn hele leven in Holland. Maar velen togen naar Italië om de overblijfselen van de klassieke oudheid en de kunst van de Italiaanse tijdgenoten te bestuderen. Terug in Nederland boden deze tekeningen houvast wanneer zij een buitenlands landschap moesten maken, bijvoorbeeld voor Bijbelse scènes.
Kunstgymnastiek Los van natuurstudies beschouwde men tekenen ook als kunstgymnastiek. De vingeroefeningen scherpten de hand-oog-coördinatie en de technische vaardigheid aan. Tekeningen waren verder het perfecte medium om nieuwe ideeën en composities uit te proberen. Was het niets, dan verdween zo’n schets in een map. Was het wel wat, dan werd de nieuwe compositie of figuur gebruikt voor een schilderij of ets.
Geheim! In de 17e eeuw namen kunstenaars hun schildersezel niet mee naar buiten. Als ze buiten iets interessants zagen, maakten ze er een tekening van. Kunstenaars putten soms een leven lang uit hun schetsboeken. Deze motievenboeken waren naar de letter zelfs een goed bewaard geheim: kunstenaars deelden ze met niemand, hooguit met hun leerlingen.
De tekening als decoratie Wat wel gedeeld werd, waren in mogelijk beter kunnen waarderen dan de ruwe schetsen van deze of gene. Verkooptekeningen waren namelijk tot in de puntjes uitgewerkt. Vaak waren ze voorzien van grijstonen en soms zelfs ingekleurd. Ook de tekenlijnen zijn doorgaans heel nauwkeurig uitgewerkt.
Inspiratie Los van het technische en commerciële verhaal achter allerhande tekeningen was er ook een heilzame component. Zo gaf schilder/ schrijver Karel van Mander jonge kunstenaars in 1604 het advies om zo nu en dan de natuur in te gaan ‘om de geest te verlichten en te zien wat voor schoonheid daar te vinden is’. Veel kunstenaars namen zijn raad ter harte: geen 17e-eeuws landschap is zo uitvoerig in beeld gebracht als het Hollandse!
Titus in het ouderlijk huis Uiteraard kon de feestelijke heropeningstentoonstelling van het Rembrandthuis niet zonder een voorbeeld van een klinkend eindresultaat. Het is fascinerend om te weten dat Rembrandt een bepaald werk écht daar heeft gemaakt, zoals het beroemde schilderij van Titus, dat voor de openingstentoonstelling door Boymans Van Beuningen aan het Rembrandthuis in bruikleen is gegeven.
Tekenkunst – 74 tekeningen van Rembrandt, Bol, Maes en anderen The Peck Collection
Ackland Art Museum (USA) 18 maart t/m 11 juni
Museum Rembrandthuis
Jodenbreestraat 4, Amsterdam
W: rembrandthuis.nl